W Polsce corocznie wykonuje się około 1500 zabiegów przeszczepienia narządów, ale potrzeby są dużo większe – wg danych z września 2018 r. na przeszczep oczekuje prawie 2000 chorych. Dlatego podczas międzynarodowej konferencji „EuDonOrgan” wiceminister zdrowia Sławomir Gadomski podkreślał, że nadrzędnym celem transplantologii w Polsce jest wzrost liczby rzeczywistych dawców narządów. „Przeszczep nie jest eksperymentem medycznym – to bezpieczna i powszechnie stosowana metoda leczenia” – wyjaśniał Gadomski.
Dawcami w naszym kraju są przede wszystkim osoby zmarłe. Pobranie narządu od dawcy zmarłego i żywego poprzedzają:
– wykluczenie wyrażenia sprzeciwu w przypadku dawców zmarłych oraz uzyskanie zgody na pobranie od dawców żywych,
– kwalifikacja medyczna dawcy, która ma na celu bezpieczeństwo biorcy (np. wykluczenie aktywnego zakażenia lub nowotworu u dawcy, które mogłyby być przeniesione z przeszczepem do biorcy), a w przypadku dawcy żywego przede wszystkim jego bezpieczeństwo.
Wykluczenie wyrażenia sprzeciwu na pobranie narządów i tkanek odbywa się poprzez ustalenie czy istnieje tego typu zastrzeżenie w Centralnym Rejestrze Sprzeciwów lub ustalenie posiadania przez potencjalnego dawcę sprzeciwu wyrażonego pisemnie lub w rozmowie z bliskimi.
W przypadku co dziesiątego potencjalnego dawcy w Polsce odstępuje się od pobrania narządów, pomimo braku wpisu w Centralnym Rejestrze Sprzeciwów oraz braku pisemnego sprzeciwu na bycie dawcą po śmierci, ponieważ bliscy nie są w stanie przekazać jednoznacznej woli osoby zmarłej wyrażonej za życia dotyczącej bycia dawcą, bo jej nie znają.
„Z badań CBOS wynika, że aż 80% Polaków jest gotowych oddać swoje narządy po śmierci. Natomiast niepokojące jest to, że 75% z nich nigdy nie rozmawiało o tym ze swoimi najbliższymi” – podkreślił wiceminister.
Polskie prawo pozwala na pobranie narządów, jeśli zmarły nie zgłosił za życia swojego sprzeciwu. Jednak najczęściej jest tak, że to bliscy osoby zmarłej, nie znając jej woli, deklarują swój sprzeciw. Dlatego tak ważne jest określenie i przekazanie swojej woli bliskim, aby w momencie bezsprzecznej tragedii jaką jest śmierć, nie istniały wątpliwości związane ze stanowiskiem zmarłego wobec ofiarowania narządów i tkanek do przeszczepienia.
W przypadku dawstwa od osób żywych ważne jest, aby rodzina pacjenta wymagającego przeszczepienia nerki lub fragmentu wątroby wiedziała, że istnieje możliwość pomocy bliskiemu poprzez zadeklarowanie chęci bycia żywym dawcą narządu.
W przypadku przeszczepienia nerki lub fragmentu wątroby, dawcą może być osoba żyjąca. Zabieg taki nie powoduje uszczerbku dla zdrowia dawcy. Liczba zabiegów pobrań i przeszczepień nerek od dawców żywych w Polsce wprawdzie wzrasta, ale jest wciąż niska, wynosi do 5 proc. wszystkich przeszczepień nerek, podczas gdy udział takich zabiegów w Europie wynosi do 30 proc. Wskaźnik ten wynosi w Czechach 10 proc., na Słowacji 13 proc., na Łotwie 17 proc., w Norwegii 19,5 proc., w Niemczech 28 proc., w Szwecji 31 proc, w Szwajcarii 39 proc., a w Holandii aż 57%.
Od 2010 r. Poltransplant zatrudnia szpitalnych koordynatorów pobierania narządów od dawców zmarłych, co umożliwia prowadzenie pobrań w ponad 200 szpitalach w Polsce. W celu zwiększenia liczby przeszczepień nerek od dawców żywych, w ramach programu wieloletniego na lata 2011-2020 „Narodowy Program Rozwoju Medycyny Transplantacyjnej” (NPRMT), utworzono w 2018 r. stanowiska koordynatorów pobierania i przeszczepiania nerek od żywych dawców w Ośrodkach Kwalifikujących biorców nerek do przeszczepienia. Obecnie funkcję tę wykonują 22 osoby, a w najbliższym czasie planowane jest powierzenie jej kolejnym 12 osobom. Zadaniem takiego koordynatora jest przekazywanie pacjentowi kwalifikowanemu do przeszczepienia nerki oraz jego najbliższym informacji o możliwości przeszczepienia nerki od dawcy żywego i koordynowanie kwalifikacji zarówno biorcy, jak i dawcy. W dalszym etapie zadaniem koordynatorów będzie organizacja pobrania i przeszczepienia nerki.
Kampanie społeczne są kluczowym elementem działań podejmowanych w ramach NPRMT. Celem programu jest wzrost liczby rzeczywistych dawców narządów, a w konsekwencji narządów przeszczepianych zarówno od dawców zmarłych, jak i dawców żywych.
Drugą edycję kampanii zapoczątkuje „Bieg po nowe życie” – w marszu nordic walking weźmie udział sztafeta z Ministerstwa Zdrowia, z wiceministrem Sławomirem Gadomskim na czele.
Kampania będzie prowadzona do końca realizacji NPRMT, tj. do 2020 r.
