W czasie pandemii COVID-19 wystąpił istotny spadek liczby pacjentów z SM, którym udzielano świadczenia opieki zdrowotnej. Zauważalna była zmiana struktury świadczeń szpitalnych, gdzie przy ograniczeniu liczby hospitalizacji oraz utrudnionym dostępie do świadczeń ambulatoryjnych, pacjenci zmuszeni byli korzystać z pomocy doraźnej w szpitalnych oddziałach ratunkowych. Należy spodziewać się, że 4. fala pandemii może ponownie utrudnić dostępność do realizacji świadczeń.
Modern Healthcare Institute zaprezentował raport „Dostęp do diagnostyki i leczenia chorych na stwardnienie rozsiane” na temat liczby i wartości świadczeń udzielonych pacjentom z stwardnieniem rozsianym w ostatnich latach. Opracowanie przedłuża perspektywę czasową raportów opublikowanych w maju 2021 roku na temat SM o rok 2020 oraz I połowę roku 2021. W celu sformułowania rekomendacji do zmian systemowych, autorzy raportu zwrócili się również do konsultantów wojewódzkich w dziedzinie neurologii.
Jak zaznaczają autorzy raportu, na przestrzeni ostatnich lat istniała tendencja do nieznacznego zmniejszania się liczby chorych na stwardnienie rozsiane, korzystających z porad lekarzy rodzinnych. Pogłębiła się ona wyraźnie w 2020 roku, co należy wiązać z pandemią COVID-19. Istnieje jednak szansa na jej odwrócenie, na podstawie danych po pięciu miesiącach 2021 roku można spodziewać się wzrostu. Świadczyć to może o utrudnionym dostępie do świadczeń lekarzy rodzinnych w 2020 roku
i poprawie sytuacji, ale także o zmianie preferencji i oczekiwań pacjentów związaną ze skutecznością leczenia w programach lekowych.
„Na podstawie zebranych danych można postawić tezę, że pandemia w sposób istotny wpłynęła na dostępność do świadczeń dla pacjentów z SM. Widoczne są też trendy w zmianie profilu opieki nad pacjentem” – zauważa Artur Fałek, ekspert z Kancelarii Doradczej Rafała Piotra Janiszewskiego, jeden z autorów raportu.
W ambulatoryjnej opiece specjalistycznej od lat zmniejsza się liczba pacjentów korzystających z porad i udzielanych świadczeń. Tendencja ta wyraźnie pogłębiła się w 2020 roku. O ile średnioroczny spadek ilości udzielanych świadczeń przed pandemią oscylował w granicach 4,5%, o tyle w 2020 roku spadła ona o blisko 10%. W roku 2021 szacowany jest wzrost liczby świadczeń. Może on wynieść około 5,5% w stosunku do roku 2019 i ponad 17% w stosunku do roku 2020. Świadczy to o utrudnionym dostępie do lekarzy wszystkich specjalności w 2020 roku, wliczając neurologów. Nieadekwatnie niski spadek wartości świadczeń w 2020 roku ma związek z podniesieniem wyceny świadczeń przez NFZ. Warto zwrócić uwagę, że chorzy na stwardnienie rozsiane przeciętnie uzyskują 2,2 ambulatoryjnej porady specjalistycznej w ciągu roku, co nie jest liczbą wygórowaną, biorąc pod uwagę naturę schorzenia.
Spadła również dostępność do świadczeń szpitalnych wskutek pandemii COVID-10. W roku 2020 odwrócony został trend wzrostu liczby świadczeń szpitalnych (poza programami lekowymi). Ilość tych świadczeń spadła drastycznie – o 32,7%, w roku 2021 należy spodziewać się lekkiej korekty.
W latach 2016-2019 wartość refundacji leków w programach lekowych systematycznie wzrastała o około 10% rocznie. W roku 2020 wzrost ten został zahamowany i wyniósł jedynie 1,74%. Prognozowany na podstawie danych z I półrocza wzrost w 2021 r. może osiągnąć 2,5%. W strukturze kosztów refundacji leków widoczne jest przesunięcie na rzecz terapii nowszych, włączonych do programów lekowych od 2016 roku.
Jak wskazują autorzy raportu poszczególne województwa różnią się istotnie pod względem kosztów refundacji świadczeń w przeliczeniu na 1 pacjenta. Świadczy to o niejednolitej praktyce klinicznej i/lub nieprawidłowym rozliczaniu świadczeń. Systemowym problemem jest zmniejszająca się liczba specjalistów w zakresie neurologii.
Wykorzystanie potencjału konsultantów wojewódzkich może być kluczowe dla usprawnienia systemu świadczeń w zakresie neurologii. Jak wynika ze zgromadzonych danych, niewykorzystaną szansą zwiększania dostępności świadczeń dla chorych na stwardnienie rozsiane są działania konsultantów wojewódzkich. W chwili obecnej nie mają oni narzędzi do monitorowania świadczeń i stosowania standardów diagnostyczno-terapeutycznych. Nie mają instytucjonalnie zapewnionego dostępu do informacji. Brakuje im choćby minimalnego aparatu administracyjnego czy wpływu na kształcenie specjalistów i jakość udzielanych świadczeń.
„Stwardnienie rozsiane należy włączyć do realizowanych priorytetów zdrowotnych Ministra Zdrowia, jako chorobę dotyczącą przede wszystkim osób młodych, ale przy współczesnym leczeniu dającą możliwość utrzymania sprawności i aktywności zawodowej. Standard diagnostyczno-terapeutyczny oraz ścieżki pacjenta w leczeniu SM powinny być upowszechniane i wdrażane na wszystkich poziomach opieki, przy zaangażowaniu ekspertów Polskiego Towarzystwa Neurologicznego i specjalistów
w dziedzinie neurologii, pod nadzorem konsultanta krajowego i konsultantów wojewódzkich” – podkreśla Artur Fałek, wskazując najważniejsze rekomendacje z raportu.
W roku 2021 istnieje szansa na odwrócenie tendencji spadkowej udzielanych świadczeń. Na ostateczny wynik decydujący wpływ będzie miała realizacji świadczeń w II połowie roku, należy jednak spodziewać się, że oczekiwana 4. fala pandemii może ponownie utrudnić dostępność do świadczeń.
Autorzy raportu zwracają uwagę na zmiany w strukturze świadczeń skutkujące zmianą średniej wartości świadczenia. W grupie ogólnej można to tłumaczyć spadkiem hospitalizacji.
W poszczególnych zakresach świadczeń efekt ten spowodowany jest przesunięciem w kierunku świadczeń niżej wycenionych – tym samym mniej złożonych, prostszych. Dzieje się tak mimo podwyższenia wyceny świadczeń.
Rekomendacje zmian w opiece i leczeniu chorych na stwardnienie rozsiane:
1. Stwardnienie rozsiane należy włączyć do priorytetów zdrowotnych Ministra Zdrowia – jako chorobę przede wszystkim dotyczącą osób młodych, ale przy współczesnym leczeniu dającą możliwość utrzymania sprawności i aktywności zawodowej. Standard diagnostyczno-terapeutyczny oraz ścieżki pacjenta w leczeniu SM powinny być upowszechniane i wdrażane na wszystkich poziomach opieki, przy zaangażowaniu ekspertów Polskiego Towarzystwa Neurologicznego i specjalistów w dziedzinie neurologii, pod nadzorem konsultanta krajowego i konsultantów wojewódzkich.
2. Organizacja opieki nad pacjentami ze stwardnieniem rozsianym powinna być zmieniona. Model
opieki należy oprzeć o sieć poradni SM oraz wyspecjalizowane ośrodki kompleksowej diagnostyki
i leczenia SM (MSCU – Multiple Sclerosis Care Unit), umożliwiające przeprowadzenie niezbędnych procedur w trybie ambulatoryjnym lub jednodniowym. Ich utworzenie powinno się odbywać z zaangażowaniem publicznych środków inwestycyjnych, mających na celu m.in. wydzielenie i dostosowanie lub stworzenie niezbędnej infrastruktury, a także zakup sprzętu diagnostycznego.
Ośrodki te powinny być odrębnie ujmowane w planach rzeczowo-finansowych umów i być rozliczane w oparciu o odrębne produkty kontraktowe.
3. Konsultanci medyczni w dziedzinie neurologii, a także wszystkie podmioty i lekarze leczący chorych na stwardnienie rozsiane, powinni otrzymywać okresowe predefiniowane raporty o świadczeniach udzielonych osobom chorym na stwardnienie rozsiane oraz zasobach zakontraktowanych i użytych do realizacji tych świadczeń. Raporty te powinny być przygotowywane przez Narodowy Fundusz Zdrowia oraz Centrum e-Zdrowia. Dane dotyczące leczenia chorych na SM powinny być przedstawiane w sposób umożliwiający analizę porównawczą, w odniesieniu do całego kraju, województw i poszczególnych podmiotów leczniczych, a także analizę trendów. Raport „NFZ
o zdrowiu – Stwardnienie rozsiane” jest dobrym przykładem potencjału w tym zakresie. Należy dążyć do stworzenia pełnego rejestru pacjentów chorych na stwardnienie rozsiane i algorytmów wspierających utrzymanie standardów diagnostyczno-terapeutycznych. Należy dążyć do systematycznego wdrażania rozwiązań telemedycznych w celu wczesnego wykrywania postępu niepełnosprawności i identyfikowania koniecznych modyfikacji w terapii chorych ze stwardnieniem rozsianym.
4. Konsultantów wojewódzkich należy wyposażyć w środki na finansowanie działalności oraz narzędzia administracyjne (biuro, personel) do obsługi realizacji zadań, w tym również organizacji spotkań w ramach nadzoru merytorycznego, wdrożenia i kontroli stosowania standardów postępowania w leczeniu stwardnienia rozsianego. Powinno to dotyczyć spotkań z ordynatorami oddziałów szpitalnych, kierownikami przychodni specjalistycznych, lekarzami specjalistami z danej dziedziny i lekarzami rodzinnymi w celu wdrażania standardu diagnostyczno-terapeutycznego.
5. Konsultanci wojewódzcy powinni mieć realny wpływ na liczbę miejsc specjalizacyjnych. Należy zwiększyć liczbę kształcących się lekarzy w specjalności neurologia w skali całego kraju przez zwiększenie zainteresowania młodych lekarzy tą specjalizacją – m.in. przez zaliczenie jej do priorytetowych dla resortu zdrowia.
6. Agencja Oceny Technologii Medycznych i Taryfikacji powinna przeprowadzić kompleksową analizę wyceny świadczeń w obszarze neurologii. Na podstawie wypracowanych wniosków NFZ powinien dokonać ich aktualizacji, aby zapewnić właściwe finansowanie leczenia zgodnego z ustalonym standardem diagnostyczno-terapeutycznym.
