„Ze swojego wieloletniego doświadczenia w pracy z pacjentami wiem, jak ogromne znaczenie ma edukacja na temat zagrożeń związanych z ekspozycją na promieniowanie słoneczne i jego wpływu na zdrowie. Często jednak troska o zdrowie skóry zostaje zaniedbana, a powodem jest brak świadomości na temat konsekwencji opalania, również tego niezamierzonego. Ludzie nie zdają sobie sprawy, że częste przebywanie na otwartej przestrzeni z nieosłoniętą skórą, może prowadzić do powstawania niebezpiecznych zmian, w tym czerniaka. Dlatego wraz z Akademią Czerniaka staramy się docierać do różnych grup społecznych i zawodowych, aby budować świadomość na temat profilaktyki znamion” – wyjaśnia prof. dr hab. n. med. Piotr Rutkowski, Kierownik Kliniki Nowotworów Tkanek Miękkich, Kości i Czerniaków w Narodowym Instytucie Onkologii im. Marii Skłodowskiej-Curie – Państwowym Instytucie Badawczym w Warszawie, Przewodniczący Zespołu Ministra Zdrowia ds. Narodowej Strategii Onkologicznej, Przewodniczący Polskiego Towarzystwa Onkologicznego, Przewodniczący Rady Naukowej Akademii Czerniaka. – „Tegoroczną edycję Tygodnia Świadomości Czerniaka kierujemy przede wszystkim do rolników, którzy z uwagi na wykonywanie pracy na powietrzu, są szczególnie narażeni na konsekwencje wynikające z promieniowania słonecznego. Oczywiście zdajemy sobie sprawę, jak ciężką pracę wykonują, jednak pragniemy pokazać, że dbanie o zdrowie, w tym zdrowie skóry nie musi być wcale trudne i czasochłonne. Dlatego mamy nadzieję, że nasza akcja nie tylko przyczyni się do podniesienia poziomu wiedzy w tym zakresie, ale też zmotywuje rolników do tego, by dbali o swoją skórę tak samo uważnie, jak dbają o swoje uprawy”.
Czerniak jest najbardziej złośliwym ze wszystkich nowotworów skóry, może jednak rozwinąć się także na błonach śluzowych czy na powierzchni gałki ocznej. Charakteryzuje się agresywnym wzrostem, a także możliwością tworzenia wczesnych i licznych przerzutów m.in. do węzłów chłonnych, płuc, mózgu i innych obszarów organizmu, które są trudne w leczeniu farmakologicznym.
Wzrosty zachorowalności na czerniaka widoczne są od lat. W Polsce diagnozowanych jest wciąż od 3700 do 4000 przypadków każdego roku. Nowotwór ten może rozwinąć się w każdym momencie życia, jednak, zgodnie z danymi Krajowego Rejestru Nowotworów, najwięcej zachorowań notuje się wśród dorosłych w wieku 35-49 lat oraz w grupie seniorów w wieku 60-74 lat. Niestety, brak odpowiedniej profilaktyki i nieodpowiedzialnych zachowań prowadzą do wysokiego odsetka śmiertelności (od 40% do nawet 60%) u osób powyżej 70 roku życia.
W ostatnich latach w Polsce nastąpiła jednak istotna poprawa wyników leczenia chorych z rozpoznanym czerniakiem, szczególnie w zakresie 5-letniej przeżywalności względnej. Rozpoczęto także realizację najnowocześniejszego programu lekowego, który obejmuje immunoterapię oraz terapię celowaną, w tym terapię adjuwantową, o potwierdzonej skuteczności leczenia.
Jednym z głównych czynników ryzyka rozwoju czerniaka jest ekspozycja na promieniowanie słoneczne, a zwłaszcza na niewidzialne promienie ultrafioletowe (UV), które powodują uszkodzenia skóry i zwiększają ryzyko wystąpienia nowotworów skóry. Dotyczyć to może przedstawicieli zawodów, którzy ze względu na charakter swojej pracy często przebywają na otwartej, nasłonecznionej przestrzeni, np. rolników.
Ryzyko zachorowania wzrasta także wśród osób, które posiadają 1 lub 2 fototyp skóry, czyli jasną, piegowatą cerę, podatną na oparzenia słoneczne. Znaczenie, choć niewielkie, mogą mieć także uwarunkowania genetyczne oraz historia choroby w rodzinie.
Niestety, wciąż zbyt wiele osób nie zdaje sobie sprawy z istoty problemu i nie podejmuje wystarczających działań profilaktycznych, które mogłyby zmniejszyć ryzyko zachorowania na czerniaka lub umożliwić jego wczesne rozpoznanie.
„Regularna samokontrola oraz coroczne badania znamion u dermatologa lub chirurga onkologa zwiększają szansę na wczesne rozpoznanie czerniaka, a tym samym na wdrożenie skutecznego leczenia. Mówiąc o skutecznym leczeniu, mam na myśli to, że możliwe jest niemal całkowite wyleczenie i to w przypadku aż 97 proc. pacjentów. Żeby jednak było to możliwe ważna jest znajomość i przestrzeganie zasad profilaktyki zarówno pierwotnej, jak i wtórnej. Szczególnie osoby, które są narażone na częstą ekspozycję na promieniowanie UV, powinny zwracać uwagę na stan swojej skóry, regularnie kontrolować zachodzące zmiany w obrębie starych lub nowo powstałych znamion. W przypadku podejrzeń, należy jak najszybciej skonsultować się ze specjalistą” – mówi prof. nadzw. dr hab. n med. Grażyna Kamińska-Winciorek, specjalista dermatolog-wenerolog, kierownik Zespołu ds. Raka i Czerniaka Skóry w Narodowym Instytucie Onkologii im. Marii Skłodowskiej-Curie – Państwowym Instytucie Badawczym, Oddział w Gliwicach. – „Jednym z najważniejszych narzędzi, które mogą pomóc w wykryciu czerniaka jest badanie dermatoskopowe, które jest krótkie, nieinwazyjne i bezbolesne, dlatego tym śmielej zachęcam do regularnych badań, również osoby starsze, u których czerniaki mogą nie rozwijać się w klasyczny sposób”.
Zasady profilaktyki przeciw czerniakowi to zaledwie kilka niewymagających zaleceń. Ich prostotę i możliwość szybkiego wdrożenia z pewnością docenią rolnicy, gdyż nie wymagają dużego zaangażowania i nakładu czasu, które poświęcają prowadzeniu gospodarstwa.
Zasady warte zapamiętania i przestrzegania obejmują przede wszystkim:
• Używanie kremów z odpowiednio wysokim filtrem UV, najlepiej SPF 50;
• Noszenie okularów przeciwsłonecznych z filtrem UV, koszulki z długim rękawem i nakrycia głowy;
• Unikanie nadmiernej ekspozycji na słońce, szczególnie w godzinach 11.00-16.00, jeśli to możliwe.
Poza tym istotne są także:
• Bezwzględne unikanie solarium;
• Coroczna kontrola znamion u lekarza dermatologa lub chirurga onkologa, a w międzyczasie regularna samoobserwacja skóry – w przypadku pojawienia się niepokojących zmian lub nowych znamion – natychmiastowy kontakt ze specjalistą.
