Neurologia to dziedzina medycyny, w której w ostatnich latach dokonał się niebywały postęp w zakresie możliwości terapeutycznych. Jednak, aby móc w pełni skorzystać ze zdobyczy współczesnej medycyny, konieczna jest wyspecjalizowana kadra medyczna oraz dobrze zorganizowany system opieki nad pacjentami. Zwłaszcza, że liczba pacjentów z chorobami układu nerwowego będzie w najbliższym czasie dynamicznie rosła – z uwagi na wydłużającą się średnią długość życia i szybko starzejące się społeczeństwo. Już teraz pomocy neurologicznej wymaga 5 milionów Polaków rocznie, nie licząc chorych z udarami mózgu, którzy stanowią dodatkową grupę 90 tys. osób rocznie.
Gdzie zatem jest i dokąd zmierza polska neurologia? Jakie są jej największe sukcesy i jakie wyzwania stawia przed nią przyszłość? Na te pytania odpowiadają najwybitniejsi polscy neurolodzy podczas Jubileuszowego Kongresu Polskiej Neurologii, zorganizowanego z okazji 90. rocznicy powstania Polskiego Towarzystwa Neurologicznego.
Neurologia to jedna z najszerszych dziedzin medycyny. Obejmuje wiele jednostek chorobowych, wśród których warto wymienić: udar mózgu, padaczkę, chorobę Parkinsona, chorobę Alzheimera i inne zespoły otępienne, migrenę, stwardnienie rozsiane, miastenię, rdzeniowy zanik mięśni, czy wiele innych chorób rzadkich. Jeszcze niedawno neurologia była postrzegana jako dziedzina diagnostyczna, w której oprócz postawienia rozpoznania, niewiele można było pacjentowi pomóc. Ogromnym sukcesem neurologii ostatnich lat jest pojawienie się wielu nowych technologii medycznych, bardzo skutecznych w leczeniu chorób układu nerwowego.
„Przykładem tego kolosalnego postępu jest stwardnienie rozsiane, na które jeszcze 30 lat temu nie było żadnego leczenia, a obecnie mamy ponad 20 skutecznych cząsteczek modyfikujących przebieg tej choroby i sprawiających, że pacjenci latami mogą funkcjonować bez żadnych objawów. W padaczce aktualnie dostępnych jest kilkanaście leków o coraz bezpieczniejszym profilu działania, a także rozwija się leczenie operacyjne tej choroby. W udarze mózgu możliwe jest leczenie metodą trombektomii mechanicznej, co daje szansę pacjentom z najcięższym udarem. Dostępne są również nowe doustne antykoagulanty w prewencji udarów mózgu związanych z migotaniem przedsionków. Mamy też nowe leki przeciwmigrenowe, od niedawna refundowane dla polskich chorych w ramach programu lekowego. To bardzo ważny program lekowy, bo na migrenę przewlekłą choruje ogromna rzesza osób, a jest to choroba bardzo uprzykrzającą życie i wiążąca się z wymiernymi skutkami ekonomicznymi w postaci absencji lub zmniejszonej wydajności w pracy. W chorobie Parkinsona wciąż mamy wprawdzie leczenie wyłącznie objawowe, ale jest ono na tyle dobre, że jesteśmy w stanie przedłużyć dobre funkcjonowanie pacjenta nawet o 20-25 lat – najpierw dzięki lekom doustnych, a potem stosując takie zaawansowane terapie jak głęboka stymulacja mózgu czy terapie infuzyjne. Warto też wspomnieć, że ostatnio przez amerykańską agencję FDA zostały zarejestrowane przeciwciała monoklonalne przeciw patologicznym białkom odkładającym się w mózgach chorych na chorobę Alzheimera. Czekamy na decyzję rejestracyjną dla tych preparatów Europejskiej Agencji Leków. Być może będzie to początek długo oczekiwanego przełomu w leczeniu także tej grupy chorych” – wylicza prof. dr hab. n. med. Konrad Rejdak, Prezes Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Neurologicznego (PTN).
W ostatnich latach w neurologii pojawiło się również dużo nowych terapii przeznaczonych dla mniej licznych grup chorych czyli dla pacjentów z różnymi neurologicznymi chorobami rzadkimi, takimi jak miastenia, NMOSD czyli zapalenie nerwów wzrokowych i rdzenia, czy rdzeniowy zanik mięśni (SMA).
Jeśli chodzi o spektrum możliwości terapeutycznych, dzisiejsza neurologia należy do najdynamiczniej rozwijających się dziedziny medycyny. „Obecnie w Polsce w dziedzinie neurologii obowiązuje kilkanaście programów lekowych, w tym spektakularny program leczenia rdzeniowego zaniku mięśni, w ramach którego dostępne są aż trzy terapie. Biorąc pod uwagę, że SMA jest chorobą uwarunkowaną genetycznie, jest to ogromne osiągnięcie nauki, dzięki której potrafimy dziś zejść z interwencją terapeutyczną do poziomu DNA. Leczenie SMA prawdopodobnie zapoczątkuje rewolucję w leczeniu innych chorób uwarunkowanych genetycznie, np. choroby Huntingtona. Warto podkreślić, że polscy neurolodzy biorą udział w kluczowych międzynarodowych badaniach klinicznych, które dają nadzieję na efektywne leczenie dziesiątkom tysięcy chorych” – stwierdza prof. dr hab. n. med. Jarosław Sławek, Prezes Poprzedniej Kadencji Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Neurologicznego.
„To, że tak wiele ze światowych osiągnięć neurologicznych jest dziś dostępnych w Polsce, to efekt naszej aktywności i zaangażowania wielu neurologów z ośrodków na terenie całego kraju. Jako PTN zabiegamy o to, żeby nowe terapie były jak najszybciej udostępniane w Polsce, aby nasi pacjenci mogli być leczeni na europejskim poziomie, zgodnie ze standardami i wytycznymi towarzystw naukowych. Dziękujemy za dialog i otwartość Ministerstwa Zdrowia oraz za zrozumieniu naszych potrzeb w tym zakresie. Jako PTN apelowaliśmy też o zwiększenie liczby neurologów w Polsce, bo jesteśmy pod tym względem na szarym końcu w Europie. Za sukces uznajemy więc decyzję Ministra Zdrowia z sierpnia 2023 r. o nadaniu priorytetu specjalizacji z neurologii. To pierwszy krok zachęcający młodych lekarzy do pracy w obszarze neurologii” – mówi prof. dr hab. n. med. Alina Kułakowska, Prezes-Elekt Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Neurologicznego.
W dziedzinach priorytetowych minister zdrowia, co do zasady, przyznaje więcej miejsc rezydenckich niż w pozostałych dziedzinach medycyny. Dodatkową zachętą jest wyższe wynagrodzenie otrzymywane przez lekarzy odbywających szkolenie specjalizacyjne w dziedzinie priorytetowej.
Neurologia jako trzecia dziedzina strategiczna w polityce zdrowotnej państwa
Kolejnym krokiem powinno być stworzenie lepszych warunków pracy dla personelu medycznego, który chce się rozwijać w obszarze neurologii, a także uporządkowanie struktury systemu opieki nad pacjentami neurologicznymi.
„Naszym zdaniem, optymalnym rozwiązaniem jest utworzenie centrów doskonałości diagnostyki i leczenia poszczególnych chorób neurologicznych, takich jak padaczka, udar mózgu, stwardnienie rozsiane, choroba Parkinsona, czy choroba Alzheimera. W każdym województwie powinien istnieć co najmniej jeden ośrodek referencyjny, zatrudniający wyspecjalizowaną kadrę, do którego pacjent trafiałby po rozpoznanie i ustawienie leczenia. To bardzo skróciłoby drogę pacjenta do diagnozy i rozpoczęcia terapii, co oczywiście byłoby z korzyścią dla niego, ale także dla całego systemu, bo nie generowane byłyby koszty związane z diagnostyką i wielokrotnymi hospitalizacjami pacjenta
w różnych ośrodkach. Po postawieniu rozpoznania i ustawieniu leczenia w ośrodku referencyjnym, pacjent mógłby dalej kontynuować leczenie u neurologa ogólnego blisko swojego miejsca zamieszkania, a do ośrodka referencyjnego wrócić w razie, gdyby się działo coś niepokojącego” – wyjaśnia prof. Jarosław Sławek.
Postulatem Polskiego Towarzystwa Neurologicznego jest uznanie przez rząd polski neurologii jako dziedziny strategicznej w polityce zdrowotnej państwa, obok onkologii i kardiologii. Wiązałoby się to z przeznaczeniem większych środków finansowych na diagnostykę i leczenie chorych z chorobami układu nerwowego.
Dzięki licznym apelom PTN, w lutym 2022 r. powołana została przez Ministra Zdrowia Krajowa Rada ds. Neurologii, z którą Towarzystwo ściśle współpracuje. Wśród dotychczasowych osiągnięć Krajowej Rady ds. Neurologii są zmiany w rozliczeniach niektórych grup JPG w neurologii, w tym skrócenie czasu hospitalizacji oraz uznanie leczenia udaru za procedurę nielimitowaną, rozliczaną poza ryczałtem PSZ (od 1 maja 2023). W toku jest retaryfikacja procedur w chorobach układu nerwowego, co jest kluczowym elementem na rzecz poprawy sytuacji polskiej neurologii. „Ale sama zmiana wycen izolowanych procedur neurologicznych może nie być wystarczająca do tego, żeby poprawić trudną sytuację finansową oddziałów neurologicznych. Rozwiązaniem byłaby możliwość sumowania procedur w przypadkach leczenia na oddziale neurologicznych pacjentów z wielochorobowością” – zaznacza prof. Rejdak.
„Wspólnym celem PTN i Krajowej Rady ds. Neurologii jest wprowadzenie w życie działań zaproponowanych w „Strategii dla Polskiej Neurologii” opracowanej przez ekspertów PTN
we współpracy ze specjalistami w dziedzinie organizacji ochrony zdrowia z uczelni Łazarskiego. Razem dążymy też do wdrożenia rozwiązań ujętych w Dekalogu potrzeb polskiej neurologii”– mówi prof. Alina Kułakowska i wymienia jego postulaty:
1. Choroby neurologiczne – strategicznym obszarem w polskim systemie ochrony zdrowia.
2. Wzrost nakładów finansowych na diagnostykę i leczenie chorób układu nerwowego.
3. Inwestycja w kadry lekarskie, pielęgniarskie i zawody pomocnicze w neurologii.
4. Neurologia priorytetową specjalizacją.
5. Jasny system ścieżek pacjentów z chorobami neurologicznymi.
6. Regionalne ośrodki referencyjne dla najważniejszych chorób neurologicznych.
7. Wzrost nakładów na obsługę programów lekowych w neurologii.
8. Uporządkowanie systemu organizacji i finansowania nowoczesnych metod diagnostyki i leczenia.
9. Inwestycja w rehabilitację neurologiczną.
10. Wzrost nakładów na badania naukowe w chorobach układu nerwowego.
„Warto również podkreślić, że ważnym elementem działania PTN jest codzienna współpraca
z organizacjami pacjentów. Wsłuchujemy się w ich wnioski i postulaty, oraz prowadzimy działania edukacyjne, bo to dla nich działamy każdego dnia” – zgodnie dodają prof. Alina Kułakowska i prof. Konrad Rejdak.
Polska neurologia obchodzi 90-lecie. „Początki polskiej neurologii przypadły na okres zaborów. Podwaliny polskiej szkoły neurologicznej tworzyli lekarze wykształceni w wiodących uniwersytetach niemieckich, austriackich i francuskich. Wśród „ojców założycieli” PTN byli prof. Edward Flatau, prof. Samuel Goldflam oraz światowej sławy autorytet, na stale mieszkający w Paryżu – prof. Józef Babiński. Polskie Towarzystwo Neurologiczne zostało utworzone we wrześniu 1933 r. na Zjeździe Przyrodników i Lekarzy w Warszawie. Stało się to zaledwie 2 lata po tym, jak neurologię oficjalnie uznano za odrębną specjalizację. PTN jest zatem jednym z najstarszych towarzystw neurologicznych na świecie” – opowiada prof. Jarosław Sławek.
Dziś Polskie Towarzystwo Neurologiczne liczy ponad 2,5 tysiąca członków, czyli ponad połowę wszystkich czynnych zawodowo neurologów w Polsce. PTN składa się z 16 oddziałów regionalnych i aż 12 sekcji tematycznych.
