Rozmowa z dr hab. n. med. Ewą Augustynowicz z Zakładu Epidemiologii Chorób Zakaźnych i Nadzoru Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego PZH – Państwowego Instytutu Badawczego
Szczepienia kojarzą się głównie z dziećmi. Czy słusznie?
Do niedawna profilaktyka poprzez szczepienia rzeczywiście koncentrowała się głównie na szczepieniach dzieci i młodzieży. Ostatnio coraz częściej mówimy o potrzebach i korzyściach wynikających ze szczepienia osób dorosłych. Okazało się bowiem, że dla długości i jakości życia są one tak samo ważne, jak szczepienia dzieci i młodzieży.
Czy osoby dorosłe są tego świadome?
Niestety, nie zawsze. Osoby dorosłe słyszały o szczepieniach przeciw grypie czy Covid-19. Tymczasem w ostatnich latach na rynku dostępnych jest coraz więcej szczepionek dla dorosłych i pacjentów z grup ryzyka, którzy najbardziej potrzebują takiej ochrony. Osoby dorosłe mają aktualnie wiele możliwości, aby chronić się przed chorobami zakaźnymi, ich ciężkim przebiegiem i powikłaniami.
Czego brakuje, by dorośli chcieli się szczepić?
Brakuje świadomości i wiedzy – i to zarówno wśród pacjentów, jak i pracowników ochrony zdrowia – że te szczepienia są możliwe, potrzebne i dostępne. Lekarze i pielęgniarki mogliby bezpośrednio przekazywać swoim pacjentom informacje o tym, jakie szczepienia są wskazane w określonym wieku i sytuacji zdrowotnej, ale często tego nie robią.
Przeciwko jakim chorobom dorośli powinni się szczepić?
Nie ma uniwersalnej odpowiedzi. Innych szczepień potrzebuje zdrowy 30-latek, a inne szczepienia zalecane są osobom starszym. Innych potrzebują pacjenci z przewlekłymi chorobami układu oddechowego czy po transplantacjach, a jeszcze innych pracownicy ochrony zdrowia lub kobiety w ciąży. Eksperci są jednak zgodni, że najważniejszą grupą dorosłych, która potrzebuje szczepień, są osoby starsze w wieku 65+. Mają bowiem słabszą odporność, są bardziej narażone na wystąpienie choroby zakaźnej i zgon z jej powodu. Częściej też występują u nich choroby towarzyszące, które zwiększają ryzyko ciężkiego przebiegu choroby zakaźnej.
Jakie szczepienia są rekomendowane dla osób w wieku 65+?
Po pierwsze, szczepienie przeciw grypie. Po drugie, przeciw Covid-19, czyli podanie dawki szczepionki zaktualizowanej do wariantu XBB.1.5. Obecnie dostępna jest szczepionka białkowa przygotowywana metodą tradycyjną, podobnie jak inne znane szczepionki, np. szczepionka przeciw wzwB. Po trzecie, szczepienie przeciwko pneumokokom, chroniące przed pneumokokowym zapaleniem płuc, które u dorosłych stanowi poważne zagrożenie. W tym wypadku jest możliwość skorzystania z bezpłatnej szczepionki, która ma pełną refundację u osób z chorobami towarzyszącymi. Warto też doszczepiać się co 10 lat dawką przypominającą szczepionki przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi. Poza tym każdy dorosły powinien wiedzieć, czy w przeszłości był szczepiony przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu B (jeśli nie – uzupełnić to szczepienie). Ponadto radzimy zaszczepić się przeciwko kleszczowemu zapaleniu mózgu, zwłaszcza gdy często przebywa się na świeżym powietrzu. Choroba ta należy do najczęstszych neuroinfekcji w Polsce i w swojej najcięższej postaci dotyka najczęściej seniorów. W przypadku planowanych podróży konieczne jest przyjmowanie szczepień zalecanych związanych z dalekimi podróżami. Warto też pamiętać o nowych możliwościach szczepień dla dorosłych.
O jakie nowe szczepienia chodzi?
Od niedawna w Polsce dostępna jest szczepionka przeciw półpaścowi. Na tę uciążliwą chorobę narażony jest co trzeci dorosły, który w przeszłości chorował na ospę wietrzną, a jej przebieg często łączy się z długotrwałym uporczywym bólem, spowodowanym powikłaniami w formie neuralgii półpaścowej. Choroba ta może bardzo uprzykrzyć życie, a w przypadku nietypowej lokalizacji półpaśca, jak w półpaścu ocznym, doprowadzić do uszkodzenia rogówki, a nawet utraty wzroku. Szczepionka może być podawana osobom, które ukończyły 50. rok życia oraz osobom dorosłym o zwiększonym ryzyku zachorowania na półpasiec. I co ważne, w 2024 będzie dostępna z 50% refundacją dla pacjentów w wieku 65 lat i starszych o zwiększonym ryzku zachorowania na półpasiec. Potrzebne są 2 dawki podawane w odstępie od 2 do 6 miesięcy.
Od niedawna mamy też dostępną szczepionkę przeciw syncytialnemu wirusowi oddechowemu (RSV), który u dorosłych może wywoływać poważne schorzenia dolnych dróg oddechowych. Szczepionka ta jest zalecana, ale pełnopłatna. Można ją podawać osobom w wieku 60 lat i starszym. Potrzebna jest 1 dawka.
W tym sezonie bezpłatna (na receptę od lekarza) jest natomiast szczepionka przeciw grypie dla osób od 65. roku życia oraz dla dzieci i młodzieży do 18. roku życia, a także dla kobiet w ciąży. Osoby dorosłe mają refundowaną tę szczepionkę w 50 procentach. Co ważne, obecnie przeciw grypie, pneumokokom i Covid-19 można zaszczepić się również w aptekach, które zgłosiły się do realizacji szczepień. Na stronie NFZ jest ich aktulizowana lista. Szczepienie w aptece jest bezpłatne w przypadku osób w wieku 65 i więcej lat przeciw grypie i przeciw pneumokokom, potrzebna jest tylko recepta od lekrza na refundowaną szczepionkę. Nie zapominamy również o możliwości zaszczepienia się w aptece osoby dorosłej przeciw Covid-19.
Czy jest szansa, by dorośli mogli się szczepić bezpłatnie także innymi szczepionkami?
Naszym celem jest to, żeby osoby dorosłe z grup ryzyka miały dostęp do jak najszerszego pakietu bezpłatnych szczepionek. Zakres szczepionek refundowanych będzie się rozszerzał i dostępność do nich będzie coraz łatwiejsza.
Co się zmienia w tym kierunku?
Od 1 października 2023 roku kalendarz bezpłatnych szczepień dzieci i młodzieży został rozszerzony o określone grupy ryzyka osób dorosłych. Chodzi o pacjentów po transplantacjach komórek krwiotwórczych i narządów litych, oraz po usunięciu śledziony bądź z zaburzeniami tego narządu. Ci pacjenci mają zapewnione bezpłatne szczepionki w podobnym zakresie jak dzieci. Należy powtórzyć u nich te szczepienia, nawet jeśli otrzymali je w dzieciństwie. To największa grupa dorosłych, którym przysługują szczepienia bezpłatne. Coraz większy jest również pakiet szczepionek refundowanych, od tych bezpłatnych jak szczepionka przeciw grypie i przeciw pneumokokom u osób starszych i z grup ryzyka, do 50% refundacji, która dotyczy szczepionki przeciw półpaścowi u osób w wieku 65 lat i starszych z grup ryzyka, czy szczepionek przeciw grypie wszystkich dorosłych.
Z jakich źródeł warto czerpać informacje o szczepieniach dla dorosłych?
Polecam strony Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego PZH-PIB, szczególnie szczepienia.info, gdzie można znaleźć materiały dedykowane szczepieniom dorosłych, stronę Polskiego Towarzystwa Wakcynologii oraz Europejski Portal o szczepieniach (podstrona po polsku). Warto też śledzić strony znanych lekarzy, którzy na co dzień zajmują się kwalifikacją do szczepienia i podawaniem szczepionek, i świetnie propagują wiedzę o nich w mediach społecznościowych. Generalnie rzecz biorąc, autorytetem w dziedzinie szczepień są pracownicy ochrony zdrowia. Lekarz, który sam się szczepi, jest najlepszym przykładem dla swojego pacjenta.
Jakie korzyści zdrowotne i ekonomiczne wynikają ze szczepienia dorosłych?
Przede wszystkim rzadziej chorujemy, a jeśli nawet zachorujemy, to nie ciężko. Mniej jest więc hospitalizacji i zgonów z powodu chorób zakaźnych. Mniej też wydajemy na leki. Szczepienia podnoszą jakość życia i pozwalają zdrowiej się starzeć.
Autoryzowany wywiad opracowany przez Stowarzyszenie Dziennikarze dla Zdrowia w ramach kampanii edukacyjno-informacyjnej pt. „Ze szczepień się nie wyrasta”.
