W ramach Europejskiego Tygodnia Szczepień ogłoszono wyniki badań przeprowadzonych przez Instytut Praw Pacjenta i Edukacji Zdrowotnej oraz Ośrodek Badań Socjomedycznych na temat wirusa brodawczaka ludzkiego (HPV), jednego z najbardziej onkogennych wirusów na świecie. Badania pokazują, że mimo wysokiej powszechnej świadomości występowania wirusa HPV, istnieje bardzo duża luka w wiedzy na temat związków między nim a chorobami nowotworowymi oraz możliwych dróg zakażenia. Również wiedza odnośnie do profilaktyki HPV w postaci szczepień ochronnych nie jest zadowalająca.
Wirus brodawczaka ludzkiego stanowi poważne zagrożenie dla zdrowia, na które wskazuje m.in. Światowa Organizacja Zdrowia, która uruchomiła globalną strategię na rzecz eliminacji HPV do 2030 roku. HPV jest jednym z najczęstszych czynników zakaźnych o właściwościach onkogennych, czyli zdolnych do transformacji nowotworowej komórek i wywołania raka , a jego powszechność sprawia, że każdy może być narażony na zakażenie, niezależnie od płci czy wieku. Szacuje się, że około 80% populacji doświadczy kontaktu z wirusem HPV w ciągu życia. Najbardziej niepokojącym aspektem związanym z wirusem HPV jest jego związek z rozwojem nowotworów takich jak rak szyjki macicy, sromu, pochwy czy odbytu. Nowotwory powodowane przez HPV są odpowiedzialne za około 5% nowodiagnozowanych nowotworów na świecie.
Pomimo tak dużej powszechności wirusa, najnowsze badanie „Polki i Polacy a szczepienia przeciw HPV. Wiedza, postawy, praktyki” wykazało, że tylko niewielki odsetek badanych potrafił poprawnie zidentyfikować choroby związane z wirusem HPV. Choć blisko 3/4 ankietowanych osób słyszało o wirusie HPV (73 proc.), co 4. osoba (27 proc.) nie potrafiła wskazać żadnej choroby, którą może on wywołać. Co więcej, nieco mniej niż połowa badanych (49 proc.) nie miała świadomości istnienia szczepionki przeciw wirusowi HPV.
„Wysoki odsetek badanych osób deklaruje, że słyszały o HPV, jednak dopytani o bardziej szczegółowe informacje, na przykład o drogi zakażenia, w większości nie potrafią ich wskazać. Co druga osoba zadeklarowała, że słyszała o szczepieniu przeciw HPV. Głównie są to osoby w średnim wieku, prawdopodobnie te, które szczepią swoje dzieci w wieku nastoletnim. Niemniej nawet w tej grupie wiedza na temat chorób, którym można zapobiec dzięki szczepieniu przeciw HPV jest bardzo mała” – mówi prof. UW, dr hab. n. med. i n. o zdr. Tomasz Sobierajski.
Szczepienia przeciwko HPV są uznaną formą profilaktyki, która może zmniejszyć ryzyko zachorowania niektóre nowotwory HPV-zależne. Rak szyjki macicy jest jednym z nowotworów, któremu można zapobiec dzięki szczepieniom ochronnym i regularnie wykonywanej cytologii. W Polsce nadal jest to niestety jeden z nowotworów często występujących u kobiet.
Jednak nie wszystkie ankietowane osoby potrafiły wskazać na związek HPV z chorobami nowotworowymi. Wśród osób, które potrafiły wskazać na choroby wywołane działaniem wirusa HPV (73 proc. ankietowanych) najczęściej pojawiały się: raka szyjki macicy (43%), opryszczkę (20%), raka sromu (15%), raka prącia (15%), rak odbytu (11%). Najniższy odsetek badanych wskazywała na związek zakażenia wirusem HPV z rozwinięciem się nowotworów nosogardła (9% wskazało na nowotwory krtani i 5% nowotwory migdałka).
Warto również zwrócić uwagę na fakt, że wielu dotychczasowych badaniach potwierdza się fakt, że choroba nowotworowa jest największym źródłem obaw w społeczeństwie, bez względu na wiek, miejsce zamieszkania czy płeć . Nie przekłada się to jednak na zainteresowanie szczepieniami, które mogą chronić przed niektórymi chorobami HPV-zależnymi.
W przeprowadzonym badaniu tylko co 4. respondent (27%) zadeklarował, że chciałaby się zaszczepić przeciwko HPV, a co 5. badana osoba (22%) stwierdziła, że nie chciałaby się zaszczepić. Wśród osób, które zadeklarowały, że nie chciałyby się zaszczepić przeciwko HPV oraz tych, które nie wiedzą, czy chciałyby się zaszczepić, najczęstszymi powodami tego typu postawy jest: brak wystarczającej wiedzy na temat szczepienia przeciwko HPV (29%), brak wystarczającej wiedzy na temat HPV (25%), obawy związane z NOP-ami po szczepieniu (21%).
Spośród wszystkich badanych osób, co dwudziesta (5%) zadeklarowała, że jest zaszczepiona przeciwko HPV, w tej grupie w podobnym odsetku są kobiety i mężczyźni (5% K vs. 5% M) i wyraźnie częściej najmłodsi badani do 24 roku życia (15%).
Wiedza na temat dróg zakażenia. Wirusem HPV może się zakazić każdy – w dowolnym momencie życia, głównie podczas aktywności seksualnej, ale nie tylko. Rzadką, ale też występującą drogą zakażenia jest przeniesienie wirusa z matki na dziecko podczas porodu . W omawianym badaniu spośród osób, które zadeklarowały, że słyszały o wirusie HPV połowa (51%) zadeklarowała, że wirusem HPV można się zarazić podczas stosunku płciowego. Kolejne najwyższe wskazania na drogi zakażeń to: kontakt z krwią osoby zakażonej (25%), kontakt ze śliną osoby zakażonej (20%).
Świadomość na temat tego kto i kiedy może się zaszczepić przeciw HPV. Wirusem HPV mogą zarazić zarówno kobiety, jak i mężczyźni, bez względu na wiek. Obecnie zaleca się szczepienie przeciwko HPV w okresie nastoletnim, przed pierwszym kontaktem z wirusem, jednak dorośli również mogą i powinni przyjąć szczepienie przeciw HPV, ponieważ jest to jeden z najprostszych i najskuteczniejszych sposobów zapewniających długotrwałą ochronę przed zakażeniem i chorobami wywołanymi wirusem brodawczaka ludzkiego. Zgodnie z rekomendacjami polskich ekspertów najważniejszych towarzystw szczepienia przeciwko HPV należy także zalecać kobietom diagnozowanym i leczonym z powodu stanów przedrakowych szyjki macicy, gdyż mogą one odnieść korzyści w postaci zmniejszenia nawrotu zmian chorobowych.
W omawiamy badaniu wiedza na ten temat jest na podobnym poziomie zarówno wśród mężczyzn i kobiet. O tym, że szczepienie przeciwko HPV można podać w każdym wieku wie 35% kobiet i 36% mężczyzn deklarujących, że słyszały/słyszeli o szczepieniu przeciwko HPV. Co piąta badana osoba (19%), która zadeklarowała, że słyszała o szczepieniu przeciwko HPV twierdzi, że szczepienie to jest tylko dla dziewczynek lub kobiet, 7% osób uważa, że jest ono tylko dla chłopców lub mężczyzn, a 62% twierdzi, że jest skierowane dla obu płci biologicznych.
„Dużą niespodzianką wynikającą z badania jest to, że w odniesieniu do wiedzy i postaw wobec wirusa HPV i szczepionki przeciw HPV, podobnym poziomem wiedzy wykazują się kobiety i mężczyźni. Jest to o tyle zaskakujące, że przez długi czas, szczepienie przeciwko HPV było adresowane głównie do kobiet, a wśród naukowców zajmujących się szczepieniami dyskutujemy nawet o problemie „sfeminizowania” tej szczepionki. Jednak te badania, jak i badania, które prowadziłem na reprezentatywnych grupach rodziców – matek i ojców – wskazują, że wiedza na temat wirusa HPV i szczepieniu przeciwko HPV jest tak samo ważna dla obu płci” – komentuje prof. Sobierajski.
Badanie wykazało potrzebę kontynuowania edukacji na temat wirusa HPV oraz szczepień przeciwko niemu. Skuteczne zapobieganie zakażeniom wirusem HPV powinno nadal stanowić priorytet w polityce zdrowia publicznego. Szczepienia przeciwko HPV są nie tylko skuteczną metodą profilaktyki przeciwko nowotworom związanym z tym wirusem, ale także istotnym narzędziem w ochronie zdrowia publicznego. Badanie to potwierdza, że mimo postępów w dziedzinie medycyny i edukacji zdrowotnej, istnieje wiele obszarów, które wymagają dalszej pracy nad edukacją i świadomością społeczną. Dzięki skutecznym działaniom edukacyjnym możemy zwiększyć świadomość na temat wirusa HPV oraz znaczenie szczepień przeciwko niemu, co przyczyni się do poprawy zdrowia publicznego i redukcji zachorowalności na nowotwory i inne choroby związane z tym wirusem.
„Badania wskazują, że stoimy przed bardzo dużym, wymagającym, rozłożonym na lata edukacyjnym zadaniem, którego filarem będzie nie tylko zwiększenie wiedzy Polek i Polaków na temat HPV i możliwych dróg zakażenia, szczepień przeciw HPV i chorób nowotworowych, którym można zapobiec, dzięki szczepieniu, bo nie jest to tylko rak szyki macicy, ale także przyzwyczajenie Polek i Polaków do myśli, że szczepienie przeciw HPV to nie jest tylko szczepienie pediatryczne, a dotyczy, zgodnie z najnowszymi rekomendacjami, wszystkich dorosłych osób, nawet w wieku dojrzałym”. dodaje prof. Tomasz Sobierajski
Rok programu szczepień ochronnych w Polsce. W Polsce już niemal od roku (od 1 czerwca 2023 roku) dostępne są bezpłatne, zalecane, ale nieobowiązkowe szczepienia przeciw HPV. Uzupełniają one program szczepień ochronnych dla dzieci i młodzieży o szczepienie chroniące przed chorobami wywołanymi przez wirusa HPV. Wprowadzenie programu bezpłatnych szczepień przeciwko HPV dla dziewczynek i chłopców w wieku od 11 do 14 lat w Polsce było krokiem naprzód w walce z chorobami HPV-zależnymi. Aktualne szacunkowe statystyki pokazują, że do tej pory z bezpłatnych szczepień w ramach programu skorzystało zaledwie ok. 20 proc. populacji docelowej (zgodnie z założeniami Narodowej Strategii Onkologicznej do końca 2028 r. zaszczepionych powinno zostać przynajmniej 60 proc.). Program zatem wymaga być może usprawnienia i modyfikacji, które będę miały wpływ na efektywne wykorzystanie programu i pozostawia wiele obszarów do poprawienia.
„Naszą ambicją powinno być nie tylko zwiększenie dostępu do szczepień, ale także zmiana postaw społecznych i budowanie świadomości na temat profilaktyki nowotworów HPV-zależnych. Kluczem do sukcesu jest edukacja społeczeństwa i promowanie pozytywnych zachowań, które przyczynią się do wzrostu odsetka osób zaszczepionych, zgodnie z zaleceniami WHO. Współpraca wszystkich zainteresowanych stron jest kluczowa, aby osiągnąć ten ambitny cel i poprawić zdrowie publiczne w Polsce.” – podkreśla Igor Grzesiak, wiceprezes Instytutu Praw Pacjenta i Edukacji Zdrowotnej, Forum na Rzecz Eliminacji HPV.
