Trudności ze skupieniem myśli, zapominanie o różnych sprawach, poczucie rozproszenia – większość z nas ma czasem takie dni. Zwykle tłumaczymy sobie wtedy, że to na przykład skutek zmęczenia, niewyspania, a u seniorów – naturalny efekt procesu starzenia. Warto jednak zachować czujność zarówno względem siebie, jak i bliskich, bo w niektórych przypadkach te objawy mogą wskazywać na poważne schorzenie, jakim jest choroba otępienna.
Czym w ogóle jest choroba otępienna (nazywana też demencją)? W jej wyniku zwykle stopniowo traci się funkcje poznawcze czyli pamięć, zdolność do uczenia się nowych informacji, mowy, czytania ze zrozumieniem i komunikacji. Niewielkie pogorszenie tych funkcji, nie wpływające na codzienne funkcjonowanie może stopniowo rozwijać się wskutek fizjologicznego procesu starzenia się mózgu, ale szybkie pogorszenie sprawności poznawczej lub zaburzenia pamięci wpływające na gorsze ogólne funkcjonowanie mogą wskazywać na rozwijające się otępienie. Jest to sygnał alarmowy wymagający zawsze pilnej diagnostyki! Choroby otępienne zwykle kojarzy się z seniorami, ale uwaga – mogą dotyczyć także osób młodszych!
Najczęściej występującą postacią demencji jest choroba Alzheimera (szacuje się, że odpowiada za 50-70% przypadków), jednak istnieją również inne przyczyny otępień. Wszystkie je łączy to, że objawiają się przede wszystkim kłopotami z pamięcią oraz zaburzoną orientacją w czasie i przestrzeni, a często także problemami z komunikacją czy przyswajaniem nowych informacji. Wszystko to sprawia, że wykonywanie codziennych czynności staje się coraz trudniejsze.
„Na początku objawy łatwo zbagatelizować i przypisać je innym czynnikom, takim jak stres czy zmęczenie. czy potraktować je np. jako skutek uboczny przyjmowania leków. Jeśli jednak nie tylko nie mijają, a co więcej – nasilają się a zwłaszcza gdy stają się uporczywe lub utrudniają codzienne, zwykłe funkcjonowanie koniecznie należy wybrać się do lekarza. Istnieje bowiem prawdopodobieństwo, że przyczyną może być rozwijająca się właśnie choroba otępienna” – opisuje dr hab. Jacek Staszewski z Centrum Leczenia Zaburzeń Pamięci Affidea.
Im wcześniej się ją rozpozna, tym większe szanse na zapewnienie choremu odpowiedniej opieki, wsparcia i możliwie jak najwyższego komfortu codziennego życia. Ponadto część przyczyn otępień jak na przykład wodogłowie normotensyjne, zaburzenia hormonalne lub awitaminozy mogą być odwracalne o ile zostaną wcześnie zdiagnozowane i leczone.
Jak więc nie zlekceważyć choroby otępiennej i odróżnić ją od zachowań, które można tłumaczyć podeszłym wiekiem? Podpowiadamy, na co zwrócić uwagę.
| Zachowania, które najczęściej towarzyszą procesowi starzenia się | Zachowania, które mogą być objawem choroby otępiennej |
| Objawy zwykle są dość łagodne, nie utrudniają znacząco codziennego funkcjonowania. | Objawy z czasem stają się coraz silniejsze i zaczynają utrudniać codzienne funkcjonowanie. |
| Niewielkie problemy z pamięcią, przykładowo zapominanie imion i nazwisk osób, które dopiero co się poznało, czy pojedynczych słów i wyrażeń, które jednak ma się jakby „na końcu języka” (ale jednocześnie umiejętność bezproblemowego wyrażenia swoich myśli podając synonim czy bliskoznaczny wyraz). | Problemy z pamięcią stają się coraz poważniejsze. Zapomina się imiona nawet najbliższych osób, pojawia się też trudność w przypomnieniu sobie konkretnych słów oraz podstawowych faktów (jak np. własny adres zamieszkania). Choremu trudno także przypomnieć sobie niedawne wydarzenia, ale wykazuje świetną pamięć w stosunku do odleglejszej przeszłości, np. swojego dzieciństwa. |
| Trudności z przypomnieniem sobie szczegółów odbytej rozmowy. | Chory nie tylko nie pamięta detali rozmowy – często nie przypomina sobie, by ta rozmowa w ogóle się odbyła. |
| Zapominanie o wykonywaniu pewnych działań w wyznaczonych terminach, np. o zapłaceniu rachunków. | Trudności nie tylko z dopilnowaniem terminów, ale przede wszystkim z samym wykonywaniem określonych czynności w ogóle, np. opłaceniem rachunków. |
| Pomyłki lub trudności z szybkim przypomnieniem sobie tego, jaki dokładnie dziś mamy dzień (datę), ale jednocześnie dobre orientowanie się w tym, jaki mamy rok czy miesiąc. | U chorego zauważalne jest zagubienie w czasie, a trudnością jest dla niego nie tylko wskazanie daty dziennej, ale też aktualnego miesiąca i roku. |
| Sporadyczne mylenie nazw ulic czy drogi do jakiegoś punktu. Gubienie się, ale tylko w zupełnie nowych miejscach. | Dezorientacja w przestrzeni, w tym trudność w znalezieniu drogi do domu i gubienie się w znanych miejscach. |
| Trudność z robieniem kilku rzeczy jednocześnie lub wolniejsze wykonywanie „zwykłych” czynności. | Duży problem z radzeniem sobie z codziennymi czynnościami takimi jak ubieranie się, mycie czy przygotowywanie jedzenia itp. |
| Sporadyczne problemy w zlokalizowaniu, gdzie odłożyło się drobiazgi takie jak portfel czy klucze itp. | Odkładanie rzeczy w miejsca, które zdecydowanie nie są im przeznaczone, np. wkładanie butów do lodówki. |
| Potrzeba większego skupienia się przy liczeniu.
| Kłopot z wykonywaniem dość prostych działań matematycznych, np. z podliczeniem należności za niewielkie zakupy. |
| Wyzwaniem staje się zrozumienie instrukcji obsługi, a czasem i korzystanie z nowych sprzętów AGD i RTV, zwłaszcza tych nowocześniejszych. | Trudność stanowi posługiwanie się doskonale znanymi sprzętami (np. nagle chory ma problem z włączeniem pralki, którą posiada od lat) i samodzielne wykonywanie prostych czynności czy instrukcji, np. ugotowanie potrawy wg konkretnego przepisu czy zmiana pościeli. |
„Dla osób z chorobą otępienną charakterystyczna jest też duża zmienność nastrojów i zachowania – przykładowo człowiek dotychczas bardzo optymistycznie podchodzący do życia i towarzyski staje się drażliwy lub apatyczny, może tracić dotychczasowe zainteresowania lub zaczyna unikać kontaktu z innymi ludźmi” – zauważa Staszewski.
Czasem można także zaobserwować pogorszenie empatii lub wykazywanie zachowań nieadekwatnych do okoliczności, przykładowo przesadną wesołość w przygnębiających większość ludzi.
W miarę upływu lat wiele osób zauważa, że doświadcza pewnych zmian w funkcjonowaniu swojego umysłu i ciała – to naturalne. Zdarza się jednak, że objawy stają się poważniejsze i znacząco wpływają (a momentami nawet uniemożliwiają) normalne funkcjonowanie – to sygnał, że możemy mieć do czynienia z chorobą otępienną. Jej odróżnienie od normalnych objawów starzenia się jest kluczowe, ponieważ wczesna diagnoza i odpowiednie leczenie mogą znacznie poprawić jakość życia. Warto więc zachować czujność, a w przypadku jakichkolwiek niepokojących obserwacji skonsultować się z lekarzem.
