Tylko ok. 31% uprawnionych kobiet wykonuje mammografię w ramach programu profilaktyki raka piersi. Daleko nam więc do progu 70% zgłaszalności, który uważa się za warunek niezbędny do istotnego zmniejszenia umieralności. Eksperci są zgodni – brakuje działań systemowych i rozwiązań, które zachęcą Polki do wykonywania mammografii.
Okazuje się, że efekty przynoszą proste metody, w tym bezpośrednie zaproszenie na badanie. Blisko 73% kobiet, które otrzymały zaproszenie SMS wykonało mammografię – wynika z badania opinii zainicjowanego przez Fundację OnkoCafe – Razem Lepiej. Tymczasem od 2017 roku w Polsce zaproszenia na mammografię nie są już wysyłane. Okazuje się, że ogromną rolę w promocji mammografii mogą odegrać lekarze – ok. połowa ankietowanych przyznała, że najbardziej trafną formą promowania badań profilaktycznych jest zachęcanie przez lekarza POZ rodzinnego. Eksperci wskazują również na niewykorzystany potencjał medycyny pracy.
Mammografia w Polsce jest badaniem łatwo dostępnym – jest to badanie bezpłatne, na które nie obowiązuje skierowanie, i na którego realizację nie trzeba długo czekać w kolejce. Od 1 listopada 2023 r. do programu profilaktyki raka piersi zostało włączonych więcej kobiet – mogą je wykonać kobiety w wieku od 45 do 74 lat . Aż 9 na 10 kobiet w zainicjowanym przez Fundację OnkoCafe – Razem Lepiej badaniu ankietowym przyznało, że skorzystanie z bezpłatnego programu profilaktycznego, w ramach którego wykonywano u nich mammografię, nie sprawiło im problemów (94,1%). Alarmujące jest zatem, że aż
2/3 uprawnionych nie wykonuje mammografii. Tymczasem doświadczenie wielu krajów wskazuje, że wczesne rozpoczęcie populacyjnej diagnostyki i leczenia raka piersi może obniżyć umieralność o 20-30%.
„Świadomość Polek w zakresie istoty profilaktyki rośnie, dlatego warto zastanowić się nad przyczynami tak niskiego odsetka kobiet wykonujących mammografię. Winny jest nie tylko brak wiedzy czy strach przed diagnozą – jak argumentowano przez lata – ale także organizacja systemu. Od 2007 roku, kiedy rozpoczęto w Polsce realizację programu przesiewowego w kierunku raka piersi, nigdy nie osiągnęliśmy docelowego wskaźnika 70%, choć w 2014 roku – z 60% poziomem zgłaszalności – byliśmy blisko. Co się wówczas zdarzyło? Po 10 latach zaprzestano wysyłania do kobiet zaproszeń na wykonanie mammografii. Ta decyzja jest o tyle niezrozumiała, że na całym świecie badania przesiewowe są realizowane właśnie przy wsparciu indywidualnych zaproszeń. Jestem przekonany, że powrót do tego rozwiązania spowoduje skokowy wzrost udziału kobiet w badaniach przesiewowych” – przekonuje prof. dr hab. n. med. Jacek Jassem, wieloletni kierownik Katedry i Kliniki Onkologii i Radioterapii Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego.
Pozytywny wpływ otrzymania zaproszenia na realne działanie i wykonanie mammografii potwierdzają wnioski z badań zainicjowanych przez Fundację OnkoCafe Razem-Lepiej i ujęte w raporcie „Profilaktyka Raka Piersi”. Aż ¾ kobiet (72,7%), które otrzymały SMS z zaproszeniem na badanie mammograficzne wykonały je.
„Badania naukowe i analizy udowadniają wysoką skuteczność zaproszeń w zwiększaniu uczestnictwa w mammografii – w szczególności w przypadku ich personalizacji i systemowego wprowadzenia. Trudno jest mówić o zorganizowanym przesiewie populacyjnym, kiedy nieobecny jest jeden z jego istotnych z założenia elementów – zaproszenia. Mając na uwadze systematyczny wzrost zachorowalności na raka piersi, jak również wysokie wskaźniki umieralności wśród kobiet na ten rodzaj nowotworu w Polsce, bezdyskusyjnie należy podejmować działania, które realnie mogą zwiększyć udział w mammografii. Personalizowane zaproszenia, wysyłane w formie SMS, powiadomień z aplikacji IKP, uzupełniane o listowne zaproszenia – obok włączenia mammografii do pakietu badań medycyny pracy – wydają się być jednym z takich rozwiązań. Na pewno istotnym, sprawdzającym się w innych krajach podejściem w tym kontekście, jest wysyłanie zaproszeń przede wszystkim do kobiet, które nie zgłaszają się na badania, co pozwala na oszczędność ograniczonych zasobów w systemie opieki zdrowotnej” – mówi dr hab. n. med. Paweł Koczkodaj, EMBA prof. Instytutu, Zakład Epidemiologii i Prewencji Pierwotnej Nowotworów Narodowy Instytut Onkologii im. Marii Skłodowskiej-Curie – Państwowy Instytut Badawczy.
„Bardzo ważne jest to, aby zaproszenia SMS czy powiadomienia z aplikacji IKP były odpowiednio przygotowane i wskazywały kobiecie kolejne kroki. Tak, aby zapisanie na mammografię było proste i intuicyjne. Rozwiązaniem zachęcającym do skorzystania z zaproszenia jest umieszczenie w nim linku do e-rejestracji na mammografię lub wykazu placówek realizujących program” – dodaje Anna Kupiecka, prezeska Zarządu Fundacji OnkoCafe – Razem Lepiej, wiceprezeska Ogólnopolskiej Federacji Onkologicznej.
Dane literaturowe wskazują, że innym silnym czynnikiem zwiększającym udział w przesiewie jest zarekomendowanie przez lekarza wykonania mammografii (nawet w czasie wizyty nie związanej bezpośrednio z tym zagadnieniem). Niewykorzystany potencjał po stronie lekarzy POZ i ginekologów do informowania i zachęcania do profilaktyki wypływa również z raportu „Profilaktyka raka piersi”.
Ok. połowa ankietowanych (48,9%) przyznała, że najbardziej trafną formą promowania badań profilaktycznych jest zachęcanie przez lekarza POZ / rodzinnego. Tymczasem badane zapytane o to, dlaczego wybrały mammografię, najczęściej wskazywały, że badanie to zalecił im ginekolog (28,2%), opcję „lekarz rodzinny” wskazało zaledwie 7,8% badanych, które wykonały mammografię.
Od kilku miesięcy w dyskusji publicznej nt. rekomendowanych kierunków, które mogłyby wpłynąć na zwiększenie odsetka kobiet wykonujących mammografię pojawia się również pomysł na włączenie tego badania do pakietu medycyny pracy.
„Lekarz POZ / rodzinny jest tym lekarzem, którego odwiedzamy najczęściej i któremu ufamy. Niejednokrotnie jest on jedynym, którego odwiedzamy z różnymi problemami zdrowotnymi. A więc może on odegrać ogromną rolę w promowaniu profilaktyki onkologicznej. Wystarczy, że przy rutynowej wizycie poinformuje pacjentkę o możliwości wykonania bezpłatnej mammografii. Idąc dalej – kolejnym lekarzem, do którego udajemy się bez względu na stan zdrowia jest lekarz medycyny pracy. Słusznym kierunkiem wydaje się więc być wyposażenie go w odpowiednie mechanizmy, dzięki którym będzie mógł po pierwsze sprawdzić, czy i kiedy pacjentka wykonała mammografię, po drugie zarekomendować pacjentce jej wykonanie, po trzecie ułatwić zapis na badanie. Możliwość zarejestrowania na mammografię od razu podczas wizyty lub otrzymanie ulotki z precyzyjnymi informacjami, jak się zapisać, a także możliwość płatnej nieobecności w pracy na czas badania mogłyby pozytywnie wpłynąć na procent kobiet, które realnie z takiego zaproszenia skorzystają. Co więcej rekomendujemy rozważyć wprowadzenie innych ułatwień i zachęt do wykonywania mammografii, takich jak przynajmniej częściowe lub czasowe obniżenie składki zdrowotnej” – mówi Anna Kupiecka.
Rak piersi jest najczęściej występującym nowotworem złośliwym u kobiet. W 2021 roku na raka piersi w Polsce zachorowało ponad 21 tys. Polek, a blisko 6,5 tys. umarło . Polska ma jeden z najwyższych wskaźników umieralności z powodu raka wśród krajów OECD. Rak piersi należy do tych nowotworów, w których diagnostyce i leczeniu mamy najwięcej do nadrobienia – wynika z raportu „Health at a Glance 2021”. Według danych z lat 2010-2014, w krajach OECD 51,5% kobiet z rakiem piersi zostało zdiagnozowanych we wczesnym stadium choroby, a 8,6% – w zaawansowanym. W Polsce wskaźnik wczesnych wykryć raka piersi wynosi 41,3% (czyli ponad 10 pkt proc. poniżej średniej dla OECD) i plasuje nas niemal na samym końcu. Dziś rak piersi może być całkowicie wyleczalny. Warunkiem jest jak najwcześniejsze wykrycie choroby.
„Warto podkreślić, że badania przesiewowe skierowane są do zdrowych osób, bezobjawowych, by móc sprawdzić ich stan zdrowia oraz znaleźć te kobiety, u których choroba jest na wczesnym etapie. Z wykonaniem mammografii kobiety nie powinny więc czekać do pojawienia się niepokojących objawów, zwłaszcza, że brak odczuwalnych objawów nie wyklucza obecności choroby. Wyniki przeprowadzonych przez nas badań wskazują, że mammografii nie należy się bać – niemalże wszystkie kobiety, które wykonały przesiewową mammografię pozytywnie oceniają jej dostępność i bezpieczeństwo. Wyzwaniem jest zatem dotarcie z informacją o możliwości bezpłatnego wykonania mammografii do tych kobiet, które takich informacji nie poszukają” – podsumowuje Kupiecka.
Raport „Profilaktyka raka piersi”, wydany przez Modern Healthcare Institute został zainicjowany przez Fundację OnkoCafe – Razem Lepiej. Raport prezentuje wyniki badań ankietowych, dotyczących świadomości kobiet na temat profilaktyki i badań przesiewowych w kierunku raka piersi, a także ich uczestnictwa w badaniach. Analizuje też motywacje, którymi się kierują przy wykonaniu badania oraz dlaczego tego nie robią. Identyfikuje również potrzeby i kierunki działań w zakresie edukacji i budowania świadomości.
Raport powstał w oparciu o badania ilościowe w grupie kobiet w wieku 18-74 lat, analizy ogólne na całej grupie badanych oraz osobno na grupie w wieku 45-74 lat, a także pogłębione badanie jakościowe metodą IDI (in-depth interview). Badanie ilościowe przeprowadzono na grupie 1000 kobiet w wieku od 18 do 74 lat. Próba była reprezentatywna ze względu na wiek oraz wielkość miejscowości zamieszkania. Badacze uważniej przyjrzeli się grupie kobiet powyżej 45. roku życia, do których skierowany jest krajowy program przesiewowy.
Pełna treść Raportu dostępna jest tutaj: „Profilaktyka raka piersi”.
