Wykorzystanie potencjału Internetowego Konta Pacjenta oraz medycyny pracy, wdrożenie programu „Moje Zdrowie”, powrót do imiennych zaproszeń, SMS z aktywnym linkiem do rejestracji na mammografię… Od ponad roku dyskutujemy o tym, jakie rozwiązania systemowe mogą ułatwić Polkom regularne wykonywanie badań profilaktycznych. O tym, dlaczego są one potrzebne, dobitnie mówią liczby. Zgodnie z najnowszymi danymi Narodowego Funduszu Zdrowia zgłaszalność na mammografię kształtuje się na poziomie 31,9% , a na cytologię – 11,18%. Jesteśmy na półmetku Polskiej Prezydencji w Radzie Unii Europejskiej, profilaktyka znalazła się wysoko wśród jej priorytetów.
Polki się nie badają, unikają cytologii, boją się mammografii, mają niską wiedzę na temat zdrowia – przez lata to w postawie kobiet widzieliśmy przyczynę tak niskiego odsetka wykonywanych badań profilaktycznych pod kątem „kobiecego zdrowia” – raka piersi i raka szyjki macicy. Świadomość kobiet rośnie, a zgodnie z najnowszymi danymi Narodowego Funduszu Zdrowia zgłaszalność na mammografię kształtuje się na poziomie 31,9%1, na cytologię 11,18%2. Daleko nam zatem do osiągnięcia progu 70%, który zdaniem ekspertów, stanowi warunek niezbędny do istotnego zmniejszenia umieralności z powodu tych chorób.
„Te statystyki nie odzwierciedlają tylko zbyt niskiej świadomości dotyczącej znaczenia wczesnego wykrycia nowotworu, a pokazują brak narzędzi, wsparcia i właściwej komunikacji w zakresie profilaktyki. Przez lata stawialiśmy pytanie: dlaczego Polki się nie badają? Dziś wiemy, że odpowiedzialność za tę kwestię spoczywa nie tylko na kobietach, lecz przede wszystkim na organizacji programów profilaktycznych i rozwiązaniach, które powinny ułatwiać zapisanie się na badania i niwelować przeszkody w korzystaniu z nich. Państwo powinno również budować świadomość istoty profilaktyki i stymulować poczucie współodpowiedzialności obywateli za zdrowie” – zwraca uwagę Anna Kupiecka, prezeska Zarządu Fundacji OnkoCafe – Razem Lepiej, wiceprezeska Ogólnopolskiej Federacji Onkologicznej.
Dlaczego to takie ważne? Mammografia pozwala wykryć nawet kilkumilimetrowe zmiany, kiedy rak piersi jest we wczesnej fazie rozwoju i istnieje szansa nawet na całkowite wyleczenie. To badanie, dzięki któremu rzeczywiście można uratować życie. Dlatego nie zwlekajmy z jego wykonaniem.
„Kluczowe jest, abyśmy zaszczepili w społeczeństwie właściwe postrzeganie badań przesiewowych. Są one kierowane do osób, które czują się zdrowe i nie zauważają u siebie jeszcze żadnych symptomów choroby. Nie chcemy dopuścić do sytuacji, aby to właśnie niepokojące objawy motywowały nas do wykonania badania przesiewowego, którego celem – w większości przypadków – jest upewnienie się że jestem zdrowy, jestem zdrowa” – podkreśla dr hab. n. med. Paweł Koczkodaj, EMBA prof. Instytutu, Zakład Epidemiologii i Prewencji Pierwotnej Nowotworów, Narodowy Instytut Onkologii im. Marii Skłodowskiej-Curie – Państwowy Instytut Badawczy.
Analizując dyskusję publiczną i doniesienia medialne z ostatnich kilkunastu miesięcy, po stronie decydentów jest świadomość, że konieczne są zmiany systemowe, które pozytywnie wpłyną na odsetek kobiet wykonujących badania profilaktyczne. Strona publiczna pracuje nad szeregiem rozwiązań – wśród pomysłów dyskutowane są m.in. wykorzystanie potencjału Internetowego Konta Pacjenta, programu „Moje Zdrowie” czy rozwiązania w ramach medycyny pracy.
„Dostępne dane literaturowe wskazują, że istotnym czynnikiem zwiększającym udział w przesiewie jest zarekomendowanie wykonania mammografii przez lekarza i to nawet w czasie wizyty, nie związanej bezpośrednio z tym zagadnieniem. Stąd zapowiedziane na początku 2024 roku zmiany, które umożliwiłyby zapisanie się na mammografię podczas wizyty u lekarza medycyny pracy, wydają się bardzo dobrym kierunkiem. Niestety, projektowane rozwiązania jeszcze nie zostały wdrożone, co nadal pozostaje niewykorzystaną szansą zwiększenia uczestnictwa w przesiewie, a tym samym zredukowania umieralności na raka piersi w Polsce” – zwraca uwagę prof. Koczkodaj.
Ministerstwo Zdrowia pracuje również nad wdrożeniem programu „Moje Zdrowie”. W marcu 2025 roku do konsultacji publicznych został przekazany projekt rozporządzenia Ministra Zdrowia, który wprowadza program badań profilaktycznych „Moje zdrowie – bilans zdrowia osoby dorosłej” i ma zastąpić obecnie realizowaną „Profilaktykę 40 PLUS”. Wszystkie wyniki badań będą raportowane do IKP i – za zgodą pacjenta – będą mieli do nich dostęp inni lekarze, w tym specjaliści. Ministerstwo Zdrowia planuje wprowadzić program od maja 2025 r. i docelowo ma on uwzględniać m.in. umawianie pacjentek na badania w kierunku raka piersi czy szyjki macicy. Natomiast do tego konieczne jest uruchomienie centralnej e-rejestracji.
24 marca 2025 roku do konsultacji społecznych trafił projekt nowelizacji ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych. Ustawa ta wprowadza zapowiadany system e-rejestracji wizyt czyli tzw. centralną elektroniczną rejestrację, a projektowane przepisy obejmują m.in. świadczenia opieki zdrowotnej realizowane w ramach programu profilaktyki raka szyjki macicy oraz programu profilaktyki raka piersi. Oznacza to, że ustawa rozszerza obecnie prowadzony nieobowiązkowy program pilotażowy na wszystkie placówki udzielające niektórych świadczeń w ramach umowy z Narodowym Funduszem Zdrowia. Obecnie e-rejestracja jest na etapie pilotażu i liczba placówek biorących w nim udział dla mammografii wynosi zaledwie 46 w całym kraju.
Eksperci zwracają uwagę, że efekty mogą przynieść również proste metody, w tym bezpośrednie zalecenie czy przypomnienie o badaniu przez personel medyczny – pielęgniarkę, lekarza POZ czy lekarza medycyny pracy. Warto zatem, by projektowane rozwiązania w ramach programu „Moje Zdrowie” uwzględniały wsparcie lekarzy i pielęgniarek, których rekomendacja nadal jest ważnym czynnikiem motywującym kobiety do badań. Co więcej z badania opinii zainicjowanego przez Fundację OnkoCafe – Razem Lepiej wynika, że blisko 73% kobiet, które otrzymały zaproszenie SMS wykonało mammografię. Tymczasem od 2017 roku w Polsce zaproszenia na mammografię nie są już wysyłane.
„W niektórych krajach skandynawskich – np. w Danii, odsetki uczestnictwa kobiet w badaniach mammograficznych sięgają nawet 90%. Znamy kilka czynników, które przyczyniają się do rzeczywistego zwiększenia uczestnictwa w badaniach przesiewowych, a wśród nich najbardziej skutecznymi są spersonalizowane zaproszenia, z konkretną godziną i miejscem wizyty oraz podpisane przez lekarza. Zaproszenia na badania mogą przybierać różną formę – nie muszą być wyłącznie papierowym listem, np. w formie SMS czy powiadomienia z Internetowego Konta Pacjenta. Kluczowe jest także, aby wskazać kobiecie kolejne kroki – link do e-zapisu na mammografię lub do wykazu placówek realizujących program” – opowiada dr Koczkodaj.
Moment na wdrażanie zmian jest doskonały. Profilaktyka – po wielu latach zapomnienia – wkroczyła do dyskusji publicznej. Senat ustanowił rok 2025 Rokiem Edukacji Zdrowotnej i Profilaktyki, profilaktyka stała się również jednym z priorytetów Polskiej Prezydencji w Radzie Unii Europejskiej. Jesteśmy na jej półmetku więc to najwyższy czas na wprowadzanie zmian, które realnie poprawią zgłaszalność na badania profilaktyczne. Zwłaszcza, że stan zdrowia Polaków jest dziś poniżej średniej europejskiej.
„Polską populację charakteryzują gorsze wskaźniki dotyczące oczekiwanej długości życia w stosunku do średniej dla krajów UE oraz wyższa śmiertelność możliwa do uniknięcia. To wskazuje na słabość obecnego systemu nie tylko leczenia chorób, ale również zapobiegania im. Biorąc pod uwagę ogólne wydatki na ochronę zdrowia, na profilaktykę przeznaczamy nieco powyżej 2%. W wartościach bezwzględnych na profilaktykę dla jednego obywatela przeznaczamy ok. 30 dolarów rocznie i to jest najmniejszy wskaźnik, jeżeli chodzi o wydatki w UE. Musimy zatem te środki wykorzystywać efektywnie i projektować takie programy profilaktyczne, z których realnie będziemy korzystać” – uważa dr n. med. Bernard Waśko, Dyrektor Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego PZH – Państwowego Instytutu Badawczego.
Czy program profilaktyczny w kierunku raka piersi jest dziś efektywnie wykorzystywany? Mammografia w ramach programu badań przesiewowych finansowanego przez NFZ od 1 listopada 2023 r. jest dostępna dla kobiet w wieku 45-74 lat. Badanie można wykonywać raz na 24 miesiące, jeśli nie występują inne wskazania. Badanie jest bezpłatne, bez skierowania, na jego wykonanie nie trzeba czekać w kolejce. Tymczasem zainteresowanie jest niskie. W mediach z początkiem roku pojawiły się informacje, że niektóre placówki są w stanie wykonać aż 40 badań mammograficznych dziennie, a na badanie zgłaszają się
2-3 kobiety.
” Dziś mówimy z jednej strony „sprawdzam” na jakim etapie jest wdrożenie dyskutowanych już od miesięcy pomysłów, z drugiej zaś podpowiadamy, jak skutecznie wyeliminować bariery, które powodują niski odsetek korzystających z badań. Bardzo cieszy aktywność resortu zdrowia i trwające prace nad programem „Moje Zdrowie” czy nad rozwiązaniami medycyny pracy. Musimy jednak pamiętać, że w dzisiejszym świecie potrzebujemy precyzyjnych przekazów i intuicyjnych rozwiązań – kiedy, gdzie i jak umówić się na badanie. A do tego potrzebne jest też wsparcie pielęgniarek, lekarzy POZ i wszystkich, którym zdrowie kobiet leży na sercu. To jest też czas na współdziałanie – ponad sektorami i ponad instytucjami. Badania profilaktyczne to wspólna sprawa – nas kobiet, pracodawców, instytucji systemu ochrony zdrowia. Już dziś podejmijmy zdecydowane i konkretne działania promujące profilaktykę aby nie musieć mierzyć się z konsekwencjami zdrowotnymi w kolejnych latach. Dlatego hasztag #koalicjaprofilaktyka powinien być naszym wspólnym sojuszem dla zdrowia kolejnych pokoleń Polek. Zapraszam nas wszystkich do korzystania z tego hasztagu #koalicjaprofilaktyka – dokładając swoją cegiełkę do wzmacniania profilaktyki. Niech nas motywuje do badań, ale też do dobrych dla Polek rozwiązań systemowych” – zachęca Anna Kupiecka.
