Profilaktyką, diagnozowaniem i leczeniem chorób mózgu zajmują się dwie dziedziny medycyny: neurologia i psychiatra. „Są to dziedziny, które wyrosły z jednego pnia, ale kilkadziesiąt lat temu ich drogi się rozeszły, i w moim odczuciu – za bardzo się rozeszły. W obliczu szybko rosnącej zachorowalności na choroby mózgu, konieczne jest współpraca wielu środowisk i zintensyfikowanie działań na rzecz zdrowia mózgu. Dlatego, aby nasze apele o potraktowanie zdrowia mózgu jako priorytetu w polityce zdrowotnej państwa, wybrzmiały głośniej i dobitniej, jednoczymy siły i tworzymy koalicję na rzecz zdrowia mózgu, w skład której wchodzą neurolodzy, psychiatrzy, a także organizacje pacjentów i działające na rzecz pacjentów z chorobami mózgu” – wyjaśnia prof. dr hab. Alina Kułakowska, prezes Polskiego Towarzystwa Neurologicznego.
Wspólne działanie na rzecz zdrowia mózgu jest kluczowe, ponieważ funkcjonowanie mózgu wpływa na każdą sferę życia – od zdolności poznawczych, przez zdrowie psychiczne, sprawność fizyczną, aż po ogólną jakość życia.
„Nie ma zdrowia bez zdrowia mózgu, a mój mózg to ja. To organ, który warunkuje nasz dobrostan i całe nasze funkcjonowanie. Musimy o niego dbać, wiedzieć, jak to robić, a jeśli pojawią się jakieś niepokojące objawy, musimy mieć zapewnioną właściwą diagnostykę i leczenie. Bo współczesna medycyna pozwala już na skuteczne leczenie wielu chorób mózgu, a intensywne badania nad kolejnymi terapiami trwają i możemy spodziewać się, że w nieodległej przyszłości możliwości diagnostyczno-terapeutyczne będą coraz większe. W parze z rozwojem medycyny musi jednak iść wzrost finansowania oraz usprawnienie organizacji systemu opieki nad pacjentami z chorobami mózgu, a także systemowe działania prewencyjne” – przekonuje prof. Alina Kułakowska.
Choroby mózgu stanowią ogromne wyzwanie dla systemów opieki zdrowotnej. Wspólne działania w zakresie profilaktyki i leczenia mogą zmniejszyć koszty społeczne i ekonomiczne tych schorzeń. Podstawą jest profilaktyka i edukacja na temat higieny mózgu, prowadzona od najmłodszych lat. Jest bowiem wiele czynników, które pomału, systematycznie degradują mózg, ale ponieważ jest to proces długotrwały i przebiegający podstępnie, często nie zdajemy sobie z tego sprawy. Najbardziej szkodzą używki: alkohol, papierosy i substancje psychoaktywne, a zatem, aby dbać o zdrowie mózgu, powinniśmy ich unikać.
Zdrowiu mózgu służą: regularna aktywność fizyczna (która poprawia przepływ krwi w naczyniach mózgowych oraz stymuluje produkcję substancji neuroprotekcyjnych), prawidłowy sen (podczas snu mózg regeneruje się i dochodzi do „posprzątania” nagromadzonych w ciągu dnia szkodliwych produktów przemiany materii), zdrowa dieta, w tym odpowiednie nawodnienie organizmu (mózg w 90% składa się z wody, dlatego nawet niewielkie odwodnienie powoduje pogorszenie pamięci i koncentracji).
W profilaktyce chorób mózgu, a szczególnie udarów, bardzo ważne jest skuteczne leczenie współwystępujących chorób, takich jak: nadciśnienie tętnicze, zaburzenia rytmu serca, hiperlipidemia, cukrzyca czy otyłość.
Profilaktyka chorób mózgu jest niezwykle istotna, bo zachorowalność na nie gwałtownie rośnie, co wiąże się z pogorszeniem jakości życia milionów osób. Już teraz w Polsce żyje około 50 tys. osób ze stwardnienie rozsianym, ok. 90 tys. osób ma chorobę Parkinsona, ok. o 300 tys. osób cierpi na padaczkę, aż pół miliona osób ma chorobę Alzheimera, ok. 90 tys. osób co roku doznaje udaru mózgu, a 15% społeczeństwa choruje na migrenę.
Wzmocnienie profilaktyki zmniejszy obciążenia społeczne, bo zapobieganie i wcześniejsze wykrywanie chorób mózgu może znacząco poprawić jakość życia pacjentów i ich rodzin oraz obniżyć koszty leczenia.
„Do zdrowia mózgu należy podejść holistyczne, dlatego równie ważne jak profilaktyka jest zadbanie o osoby, które już zachorowały lub zachorują na choroby mózgu. Konieczne jest usprawnienie ścieżek diagnostyczno-terapeutycznych pacjentów. W ostatnich latach bardzo poprawił się dostęp do nowoczesnych technologii lekowych – zrefundowano kilkadziesiąt tzw. cząsteczko-wskazań, a wiele z tych nowoczesnych terapii jest refundowanych w ramach programów lekowych, których w neurologii jest obecnie kilkanaście. Borykamy się jednak z niedoszacowaniem wycen i kontraktów na realizację programów lekowych. W związku z tym w zeszłym roku pojawił się problem z zapłatą placówkom medycznym za tzw. nadwykonania, w tym również za leki. Wskazuje to na potrzebę reformy programów lekowych, która powinna iść w parze z tworzeniem sieci ośrodków neurologicznych o różnym stopniu referencyjności. Tylko takie podejście pozwoli na optymalizację wykorzystania możliwości, jakie niosą nowe terapie i programy lekowe” – podkreśla prof. Kułakowska.
Nadrzędnym celem jest to, aby zdrowie mózgu zostało kompleksowo potraktowane jako priorytet w polityce zdrowotnej państwa. Polskie Towarzystwo Neurologiczne deklaruje współpracę i dialog ze wszystkimi interesariuszami oraz decydentami w obszarze opieki zdrowotnej.
****
Zdrowie mózgu było tematem wystawy edukacyjnej z okazji Europejskiego Dnia Mózgu, która odbyła się w Sejmie RP 20 marca 2025. Wystawa została zorganizowana przez organizacje pacjentów i działające na rzecz pacjentów, pod patronatem Rzecznika Praw Pacjenta.
